March 1, 2023

Bréf til bæjarstjórnarinnar

17. september 1914 var haldinn fundur í bæjarstjórn Reykjavíkur. Þetta var reglulegur fundur í bæjarstjórninni og svosem fátt sérstakt við hann. Á dagskrá voru tíu liðir. Það voru samþykktar gjörðir byggingarnefndar og veganefndargjörðir og fátæktarnefndargjörðir og umræður um breytingar á hafnargerðinni og vatnsæð að Héðinshöfða. Hitt og þetta eins og gengur og gerist.
Liður 9 í fundargerðinni hljómar svo:

Morgunblaðið segir svo frá, tveimur dögum síðar:

og Vísir sama dag:

Hér er bæjarstjórn Reykjavíkur tilkynnt um að í Landsskjalasafninu sé varðveitt bréf sem eigi að opna árið 1961, 47 árum síðar.

Afhverju 47 ár? Og hverjir voru þeir sem innsigluðu bréfið? Ólafur Sveinsson, Ó. G. og Sig. Halldórsson? Var þetta Ólafur Sveinsson gullsmiður í Bergstaðastræti?

Hvað í dauðanum var svo mikilvægt að senda bæjarstjórninni til lestrar eftir 47 ár?

Eins og kemur fram í fundargerðinni var bréfið í vörslu Landsskjalasafnsins og því lá beinast við fyrir mig að leita til Þjóðskjalasafnsins í eftirgrennslan um þetta. Starfsfólkið þar benti (réttilega) á að þegar Borgarskjalasafn Reykjavíkur var sett á fót 1955 voru þau skjöl sem voru í vörslu Þjóðskjalasafnsins færð þangað. Engu að síður gerðu þau leit í hillum og hornum, án þess að finna neitt.

Í afhendingarskrá Þjóðskjalasafnsins til Borgarskjalasafnsins 1955 eru nokkrar öskjur sem snúa að bæjarstjórninni þar sem þetta leynibréf gæti leynst.

Með þetta að vopni sendi ég Borgarskjalasafninu erindi. Útlistaði að hverju ég væri að leita, hver staðan væri og spurði hvort þau hefðu einhver ráð. Það stóð ekki á svörum.

Þá er hér í málasafni borgarstjóra askja nr. 596 merkt Bréf til og málefni borgarstjóra 1914-1915.

Viltu að ég taki þetta til fyrir þig?

Heldur betur vildi ég það.

Og einn eftirmiðdaginn í janúar fór ég niður í Grófarhús og þrælaði mér í gegnum öskju 596.

Þar er margt áhugavert. Leiga á Elliðaánum til breskra yfirstéttarmanna, fátæktarmál og það sem líklega mætti flokka sem LinkedIn spam þess tíma:

En þar var ekkert bréf borgaranna frá 1914 ætlað til lestrar 1961.

Og þar endar slóðin. Í bili.

Fyrir nokkrum vikum bárust þær fréttir að bæjarstjórn Reykjavíkur hefði hug á að leggja niður Borgarskjalasafnið og afhenda það ríkinu til rekstrar og viðhalds. Við fyrstu sýn mætti kannski álykta að þessi saga af týnda bréfinu væri þeirri áætlun til stuðnings. En það er ekki svo.

Það var stórhuga fólk sem ákvað að koma á fót Skjalasafni Reykjavíkur og útvega því húsnæði, fyrst í Ingólfsstræti og svo í Skúlatúni. Þar var á bakvið skilningur á því að skjöl og saga stjórnsýslunnar og íbúa þessarar borgar væri mikilvægt að varðveita og miðla. Auðvitað réðu þar för praktísk atriði - ef þú vilt geta úrskurðað eða miðlað um hvar lóðarmörk eru, þá þarftu að hafa um það skjöl. Og stundum eru þau skjöl yfir hundrað ára gömul. Þetta er svosem ekkert nýtt, á þessu grundvallast öll skjalasöfn.

En skjalasafn borgarinnar er annað og meira en bara það. Þar er bókstaflega varðveittur grundvöllur tilveru borgarinnar. Þau skjöl sem allir lóðasamningar, allar samþykktir borgarinnar, byggja á.

Þetta er saga borgarinnar. Íbúa hennar.

Og það kostar að viðhalda þessu. Það kostar að gleyma ekki sögunni. En það getur líka kostað að gleyma.

Ímyndum okkur að ekki hefðu verið til skjöl um vistanir barna á vöggustofum Reykjavíkur eða á unglingaheimilum ríkisins. Hvernig hefðum við t.d. getað gert upp (að því marki sem við gátum það) við það fólk sem við sem samfélag níddumst á í Breiðavík, ef við hefðum ekki haft um það skjöl? Ef það hefðu ekki leynst um það gögn í kössum?

Og hvað? Er eitthvað merkilegra við Borgarskjalasafn Reykjavíkur en Þjóðskjalasafnið? Getur ekki bara ríkið gert þetta, eins og bæjarstjórnin virðist vera að leggja til?

Svarið er jú: auðvitað. Auðvitað getur ríkið það. Auðvitað er Þjóðskjalasafnið alveg fært um það og vel það. En það er samt þannig að þarna fara ekki alveg saman markmið. Það segir sig sjálf að skjalasafn sem er með allt landið undir, sinnir öllum sveitarfélögum (vonandi) jafnt. Og í Reykjavík búa fleiri en á Egilsstöðum.

Og svo er það þetta: það geta ekki verið rök að einhver annar geti gert eitthvað sæmilega þegar þú getur gert það betur. Og Reykjavíkurborg ætti frekar að huga að því að auka aðgengi að skjölum sínum. Auka fræðslu. Leita nýrra leiða við að miðla sögunni, frekar en að gefast upp fyrir verkefninu.

Nema hvað.

Ég er ekki enn búinn að finna þetta bréf til bæjarstjórnarinnar. En ég held áfram að leita.